Auteursrecht van de architect.

E

Eens in de zoveel tijd verschijnt er een uitspraak over het auteursrecht van de architect, meestal over het recht van de architect om zich te verzetten tegen wijzigingen aan zijn ontwerp. Recent is er weer zo een uitspraak gepubliceerd. Het betrof een kort geding waarin de architect Q., voormalig Rijksbouwmeester en hoogleraar, zijn uit omstreeks 1978 daterende ontwerp wilde beschermen. Hij slaagde erin de door de eigenaar beoogde wijzigingen aan tegen te houden. Althans voorlopig, namelijk voor een half jaar.

Het betrof een complex ten behoeve van drinkwatervoorziening bestaande uit een pompstation, spaarbekken, een filterinstallatie en diverse gebouwen. De eigenaar, Evides, wil een nieuw kantoorgebouw aan het ensemble van gebouwen toevoegen, dat zal grenzen aan het bestaande Dienstengebouw.

Auteursrecht en persoonlijkheidsrechten

Het auteursrecht is het uitsluitend recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld. Het auteursrecht ontstaat automatisch op het moment dat het werk wordt geschapen. Er hoeven geen formaliteiten, zoals een deponering, te worden verricht. Het auteursrecht kan worden overgedragen.

De maker van het werk in de zin van de Auteurswet heeft tevens persoonlijkheidsrechten. De persoonlijkheidsrechten houden in dat de maker van een werk, zelfs nadat hij zijn auteursrechten heeft overgedragen, de volgende rechten heeft (art. 25 lid 1 Auteurswet):

A. Het recht zich te verzetten tegen openbaarmaking van het werk zonder vermelding van zijn naam;

B. Het recht zich te verzetten tegen openbaarmaking van het werk onder een andere naam dan zijn naam;

C. Het recht zich te verzetten tegen wijzigingen in het werk, tenzij dit verzet in strijd met de redelijkheid en de billijkheid is;

D. Het recht zich te verzetten tegen misvorming, verminking of andere aantasting van het werk, die zijn goede naam kan schaden.

De persoonlijkheidsrechten zoals bedoeld onder d. kunnen niet worden overgedragen.

Het zijn de persoonlijkheidsrechten van de categorie d. (primair) en c. (subsidiair) waarop architect Q. zich beroept. Categorie d. beoogt de architect te beschermen tegen reputatieschade. Als er geen sprake is van reputatieschade, dan komt categorie c. in beeld en kan op basis van die regel worden beoordeeld of het verzet van de architect anderszins redelijk is.

Het geschil spitst zich vooral toe op de wijziging dan wel aantasting van het Dienstengebouw. De aantasting bestaat volgens Q. onder meer uit het aanbrengen van een aquaduct, dat een verbinding vormt tussen het dak van het Dienstengebouw en het nieuw op te richten driehoekige gebouw. Daarnaast wordt de zonwering van het Dienstengebouw verwijderd, wordt er een doorgang gecreëerd en wordt een buitengevel van het Dienstengebouw in feite een binnenmuur.

Voor een beroep op categorie d. moet worden vastgesteld of sprake is van een aantasting, en of die aantasting kan leiden tot reputatieschade. Dit laatste vereiste brengt mee dat het erom gaat hoe het relevante publiek hierover naar verwachting zal denken. Het gaat om een geobjectiveerde toets.

De voorzieningenrechter acht reputatieschade van Q. niet aannemelijk. Daarbij weegt mee dat er een noodzaak bestaat voor de uitbreiding door naast het Dienstengebouw een kantoorgebouw te plaatsen dat verbonden is met het Dienstengebouw. Verder is Q. is weliswaar een zeer bekende architect, maar het complex en in het bijzonder het Dienstengebouw behoren niet tot de zeer bekende werken van Q. De zichtbaarheid van het gebouw voor publiek is beperkt. Bovendien weegt de voorzieningenrechter mee dat het werk meer dan veertig jaar oud is, en dat aan het complex in de loop van de tijd meerdere wijzigingen zijn aangebracht, zonder dat Q. daartegen is opgetreden. Op basis hiervan acht de voorzieningenrechter reputatieschade voorshands niet aannemelijk.

Nu het beroep van Q. op categorie d. niet slaagt, is het de vraag of Q. zich op grond van categorie c. tegen de voorgenomen wijzigingen mag verzetten. De voorzieningenrechter beantwoordt deze vraag bevestigend. Daarbij weegt de voorzieningenrechter mee dat dat er geen sprake is van een functiewijziging van het Dienstengebouw en er al helemaal geen noodzaak is voor aanbrengen van een aquaduct, waardoor er blijkbaar geen noodzaak ik om het Dienstengebouw te wijzigen. Vanwege het ontbreken van die noodzaak acht de voorzieningenrechter het verzet van Q. redelijk. Ook wordt de complexeigenaar aangerekend dat contact met Q. pas op een laat moment tot stand is gebracht hetgeen de mogelijkheden om een wederzijds acceptabel compromis te bereiken ongunstig heeft beïnvloed.

Commentaar

Het auteursrecht van architecten lijkt traditioneel behoorlijk sterk. Wellicht komt dat omdat in het verleden door architecten met enige regelmaat, soms in aansprekende zaken, met succes een beroep is gedaan doen op persoonlijkheidsrechten. Hoe het ook zij, in de afgelopen decennia valt in de rechtspraak een lijn te bespeuren waarbij er meer gewicht wordt toegekend aan de functionele gebruikswaarde van een gebouw en de noodzaak van aanpassingen, en er zodoende meer oog is voor (redelijke) belangen van eigenaar. Als het oorspronkelijke gebouw niet meer goed kan voldoen vanwege gewijzigde (gebruiks)eisen, kan de oorspronkelijke architect een noodzakelijke wijziging moeilijk tegenhouden, vooral als deze met een zeker respect worden doorgevoerd.

Desondanks heeft Q. met deze uitspraak de bouw weten uit te stellen, in ieder geval met een half jaar. Het lijkt erop dat de complexeigenaar in deze zaak een beetje is afgestraft voor het feit dat hij Q. niet eerder heeft geïnformeerd, terwijl Q. welwillend stond tegenover noodzakelijke aanpassingen, en blijkbaar bereid was om mee te denken over een voor beide partijen acceptabel compromis. Door deze uitspaak worden partijen in feite gedwongen om dat overleg alsnog te voeren. Ik ben benieuwd hoe deze zaak verder gaat. Ofwel er volgt een bodemprocedure, ofwel er verschijnt ergens in de toekomst een nieuw gebouw, dat door Q. acceptabel is bevonden.

Rob van Duivenboden

Schrijf je hier in voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de nieuwste blogs.